Kamuzu Academy Classics Department

Greek and Latin Composition

De casu regis Mzilikazi (Latin)

Mzilikazi (c.1790 – 1868), referred to as the second most impressive African leader Livingstone ever faced after Shaka, embarked on a grand expansionism after the same. But continuous victories is not what he achieved, to the extent that he was in the end forced to seek shelter elsewhere (to settle finally in present day Zimbabwe) by the Voortrekkers after inhabiting the Transvaal for ten years. This is a dramatization of such incidents of loss. Mzilikazi is under counter-attack by an allied force of those he had conquered before, and he is losing. He regrets to have ever adopted expansionism.

 

Notanda:

Impi = armed force

Induna = advisor, general, elite soldier

I have attempted a Latinisation and Hellenisation of Zulu and Ndebele terms and names.

 

Relatum est Gubuzae illa nocte nuntium ac illico suas fugientes copias reduxit ut regem repeterent. Exercitus tamen qui redit animus fractus erat. Contigerat impis cladem de clade nulla re quae eorum animum erigeret intercedente pati; per multos dies multasque noctes dimicaverant et incesserant vix somno aut cibo fruentes. Sperabant omnes regem suum inexplicabile in modum regionem liberasse ab illis nefandis inexorabilibusque hostibus, quorum atrocitate, a tempore quo invaserant, opprimebantur.

 

Cum dilucesceret detrusus ille rex suum ducem animo oppressum convenit. Eis aurea Aurora maesta ac sine spe in conspectum cecidit, nam, cum in eo esset ut omnia quae ipso duce acciderant et praecedentium dierum enarraret calamitates Gubuza, in concilium irruperunt speculatores nuntiantes vel maiorem consociatarum copiarum manum eos aggredi, ac statim maxima perturbatione se paravere impi, telorum coniectum recepturi.

 

“O frater Gubuza!”, lamentatus est rex, animo demissus, miserrima voce, quae quemadmodum immane aliquid in sui ducis desperantem animum cadentem audita est. “Utinam illo die magnae pugnae tecum fuissem compassusque essem tuorum fortium militum omnes vexationes! Contra quem numen magicum contendimus, frater? Nempe tu ea passus es quae alius aevi taeterrimis bellis maiora sunt. Certe illius tribus, qui Zulu dicitur, militibus optimis qui unquam telum iecerint tui audaciores erant indunae. Quid me hac caliginosa mortis nebula oppressum monueris? Dic, nam tu solus es qui remedium quo hae calamitates a nobis avertantur tenet. Nunc etiam ad meas aures eorum sanguinariorum gladiorum fragor defertur.”

 

Dum suos milites aspicit idque coram se in campo saeviens certamen, in quo solummodo una pars melior eveniebat, illud animadvertit denuo accidere quod iam solitum factum est ineptia illorum qui Matabele dicebantur. E collis fastigio Mzilikazi suos milites, hastis in manibus, confertos vidit, faciles scopos inexplebilibus sagittariorum telis sese offerentes. Suos fortes milites trucidari vidit, vidit consociatos hostes gradum referre ut ad iterum trucidandum sese pararent. Vidit suos milites in ordinem reggredi, in hostem impetum facturos, sed eo tantum ut rursus interimerentur ac ordinem desererent, dissipatos, huc illuc inculte diffugientes, campum comitum cadaveris dispersum linquentes.

 

Spe falsus Gubuza regi animum demisso dixit “vide quaeso”, digito grave monstrantem taetrum caedis conspectum. “Tonitrus, fulgur est! Nemo militum nostrum illud ferre potest. Quamvis viribus humanis fortioribus hostem appropinquare conati simus, ne unum quidem eorum hastae coniectus attingere potuit. Hoc maximo suadeo, satellites colligere, continuo ad populum reggredi eumque in refugium ducere dum ipse, quo demoretur, memet impedimento offero hostis invasioni quoad possim.

 

Secutus est rex Mzilikazi sui ducis consilium; videlicet campum reliquit reditque ad castra in quibus versabatur populus. Maestus rex prope iam amentia ob dolorem tenebatur. Aluerat gratam quondam spem per annos. Sperabat se conditurum esse regnum quod ad orientem, ad solis occasum, ad septentriones , ad australemque protenderet. Se compararat summa industria ad vincendos atque redigerendos in suam dicionem contiguous populos, unum post alterum, dein ut numerum militum suorum, qui Matabele vocabantur, augeret victis qui pugnare possent, deinceps uti, cum eos sui exercitus moribus assuefecisset, formidolosissimum regeret populum illa fortitudine fretum qua sponte mortem obiret, sicut numquam antea ullo hosti contigerat. Denique vi militari sic aucta, sperabat se invasurum esse terram illorum, qui Zulu nuncupabantur, quod erat suae ambitionis fastigium, antiquum regnum militum maiore numero recipiens ac imperium condens quod ab extremis septentrionibus terminis terrae Bechuanae ad Monomotapae litus protenderet, continens regna horum Tonga, Swazi, Zulu, extendens secus litus usque ad acta maris illius terrae quae Pondo vocabatur. Haec erat eius spes per multos annos sed nunc consilium condendi augendique imperii non posse assequi intellexit, dissolutum quemadmodum tot folia autumnali tempore procellosa tempestate disperguntur.

 

Miserat expeditiones plus semel, sed ne unum tribum quidem vicerat. Hoc erat summum expeditionum eventum: unum plus hostem adipisci singulis occasionibus. Debilissimi etiam clientium Bechuanorum ob eam causam tantum pace utebantur ut eo fortius rebellarent ubi primum tempus opportunum offeretur. Ipsum regnum eorum qui Zulu dicebantur saevis invasionibus titubabat inusitatorum adventiciorum populorum quorum ne existentia quidem considerarat. Iugulatus est Dingana, rex illius regni nomine Zulu atque regnum illud maximum fletus et ploratus emittebat absque duce.

 

Reggrediens ad suum populum satellites audivit complorantes reguli Langae mortem, “fortissimi filii Maximi regis”. Tanta haec erat clades quanta nulla antea. “Filium, meum filium”, inquit gemens, “meum animosissimum filium, meam gloriam! Cecidit a latere patruorum suorum fortium Dingiswayo, Matambo, Sitonga, Tabata…etiam Dambuza, militaris ille orator inter mortuos est”.

 

Titubavit Mzilikazi mente has memorias volvens. Magno dolore in mentem revocavit pias erga patriam orationes Dambuzae aliorumque, nunc in inferiis, ac hic solus remansit fortitudinis fons, scilicet illa acerbitas huius recentis rerum status in quo dum celebratur studiose accusatus est ignaviae Gubuza. “Ubi”, sese rogavit, “ubi est ille animus verborum tumori deditus? Flatus venti qui olim in mea meorumque inexsuperabilium dicione esse videbatur, adhuc flat ut semper flavit, quasi nihil factum esset; folia Modubu ac Mopani maximarum arborum fluctuant in aura venti quasi volatu ac melodia avium omnium plumarum gaudentes; illa supra montem nebula ut immane velum adhuc tranquillam terram caelo obscuro coniungit atque nubes caelum adhuc transeunt incuriosae sicut cum ego gloriae fruerer fastigio. Omnia adhuc naturali serenitate tenentur. Exitialis ille cometes ea non detrusit in oblivionem. Unus tantum maximus vir est radicitus evulsus atque victus. Urbs nomine Inzwinyani fuit. Mayebab’o! Di immortales, auctoritas mea vigere non perget? Nonne potuit haec procella averti? Certe; ergo cur quominus eveniret providimus? Nempe haec clades necopinata non fuit.”

 

Desiderium alebat conveniendi cum suae adversae fortunae procuratoribus atque capitum eorum frangendorum.  Hoc nullo modo alicui minore auctoritate praedito faciendum iuberet, sed ipse, suis manibus, eos obtruncaret. “Cuius hominis gratia”, denuo sese rogavit, “accidit haec calamitas?”

 

Huc illuc aspiciens, vultus animadvertit misericordes satellitum, dein meminit tremens nullius alius fuisse culpam sed ipsius Mzilikazi, et murmuravit: “Mea culpa est. Quamvis ii qui arti magicae student me de venturis horroribus monuerint, eorum monitus non consideravi. Si modo eis oboedissem ac populum ad septentriones duxissem, transtulissem illuc meum regnum integrum cum omnibus meis impis sed – mayebab’o – nunc omnia amisi!”

Chikondi Medson
2016